Panel 5: Türkiye'de kadın dindarlığı ve ilahiyatın „kadınlaşması" (türkischsprachiges Panel: Die Religiosität der Frauen in der Türkei und die Feminisierung der islamischen Theologie)

Panelleitung: Hidayet Şefkatli Tuksal, Istanbul/Nuriye Özsoy, Frankfurt

Bugün Türkiye laiklik anlayışında yaşadığı sorunlarla beraber laik yapısıyla dini çoğulculuk bakımından daha özgür bir atmosfere sahiptir. Bu koşullarda, Sünni muhafazakar popülasyonun çoğunluğuna rağmen, seküler kadınların belirleyici olduğu, dindar kadınların da sorun bazlı işbirliği ekseninde eklemlendiği bir kadın hareketi mevcuttur. Dindar kadınların feminist hareketle ilişkilenme biçimleri ve ilişkilenme konuları, her iki kesim için de canlı bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Dindar kadınlar açısından, Kuran'ın temelde dini bakımdan kadınlarla erkekleri aynı şekilde sorumluluk sahibi kılmış olması ve ilk muhatap nesil arasında yaşanan kadın hakları ihlallerine karşı mesajlar içermesi, hatta peygamberin zaman zaman sahabenin direncine neden olacak şekilde kadınları sosyal hayata katma çabasında olması, Müslüman kadına, dinin içinde kalarak feminist söylem geliştirebileceği bir zemin sunmaktadır. Ayrıca Hz. Peygamber döneminde yaşayan sahabe kadınlara ait tarihi/biyografik bilgilerin varlığı, sonraki nesiller için peygamber eşleriyle birlikte kalabalık bir kadın portföyünün “rol modeli“ olarak inşaını kolaylaştırırken; Hz. Fatma ve Hz. Ayşe gibi isimlerin çok güçlü bir şekilde öne çıkmasına, adeta tarih yapıcı kadınlar olarak temsiline yol açmıştır. Daha sonraki dönemlerde, pek çok kadın alimin ve bilim-sanat dallarında meşhur kadınların, haklarında kitaplar yazılacak ölçüde varlık göstermeleri de bu tarihi sürecin bir çıktısı olarak görülebilir. Çoğunlukla kendilerini 'feminist' kelimesiyle tanımlamaktan kaçınan dindar kadınlar, hem kadının kadın olmaktan kaynaklanan bireysel ve cins kimliksel sorunları ile, hem de onun aile bireyi olarak konumu ve sorunları ile ilgilenirler. Ayrıca ilahiyat alanı da, kadınların hem dindar kimlikleri hem de kadın kimlikleri açısından en çok ilgi gösterdikleri alanlar arasındadır. Son on yıldır ilahiyat fakültelerinde öğrenim gören öğrencilerin ekseriyetini kadınlar teşkil etmektedir. Bu oran akademik alanı da etkilemekte, gittikçe artan sayıda kadın akademik alanda da varlığnı hissettirmektedir. Bu gelişmenin pek çok açıdan önemli etkilere gebe olduğu tahmin edilmektedir.
Biz "Türkiye’de kadın dindarlığı ve ilahiyatın kadınlaşması“ başlığıyla düzenlediğimiz bu oturumda, Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de kadın dindarlığının serüvenini, İlahiyat fakültelerindeki baskın kadın popülasyonunun ilahiyatlardaki etkilerini ve Diyanet İşleri Başkanlığı başta olmak üzere resmi ya da sivil dini kurumların kadın sorunlarıyla mücadelede nasıl roller üstlendiklerini konuşacağız.

Übersetzung ins Deutsche

Die moderne laizistische Staatsordnung in der Türkei hat in den vergangenen Jahrzehnten die Entfaltung eines religiösen Pluralismus in der Gesellschaft begünstigt, obgleich die Bevölkerung weiterhin mehrheitlich der sunnitisch-orthodoxen Glaubensrichtung zuzuordnen ist. Unter diesen Bedingungen konnte sich eine dynamische islamische Frauenbewegung in einer Domäne entfalten, die bislang von säkular-laizistischen Frauen besetzt war. Trotz des großen Misstrauens laizistischer Feministinnen gegenüber religiösen Frauenbewegungen, haben sich sukzessive eine punktuelle Zusammenarbeit und lebhafte Diskussionen zwischen den beiden „Lagern“ ergeben. Die neuen islamischen Feministinnen, die zumeist die Bezeichnung „Feministin“ ablehnen, setzen sich für Frauenrechte, Gender- und soziale Gerechtigkeit ein, die sie gleichwohl in den islamischen Bezugsquellen verankert sehen. Sie vertreten demnach die Position, dass der Koran der muslimischen Frau eine Grundlage bietet, aus dem Glauben heraus eine geschlechtergerechte Position zu vertreten, obschon im Koran offensichtlich ein patriarchalisches Bild vorherrscht.

In ihrem Einsatz für Geschlechtergerechtigkeit beziehen sich diese Frauen auf die früh-islamische Geschichte und auf die gesellschaftlichen Reformen, die der Prophet Muhammad zugunsten der Frauen trotz des Widerstandes einiger seiner Weggefährten eingeführt hat. Nicht nur die Frauen des Propheten werden von ihnen als exemplarische Beispiele für die Gleichstellung der Geschlechter herangezogen, sondern auch andere namhafte muslimische Frauen in der Geschichte, die nicht nur in religiösen Angelegenheiten kompetent und einflussreich waren, sondern auch in Politik, Kunst und Kultur. Darüber hinaus beobachten wir im vergangenen Jahrzehnt die Akademisierung muslimischer Frauen in der Türkei, was zu einer zunehmenden Feminisierung der islamischen Theologie geführt hat. Immer mehr Musliminnen studieren islamische Theologie und hinterfragen die von Männern dominierte, Frauen benachteiligenden Auslegungsweisen von Koranversen und  aādī. Sie irritieren mit ihrer weiblichen Perspektive auf Koran und Sunna traditionalistische Sichtweisen mit dem Ziel, das traditionelle Rollenbild aufzubrechen.

In diesem Panel werden wir uns mit der Frauenbewegung in der Türkei seit dem osmanischen Reich bis heute befassen. Dabei stehen die Religiosität der Frauen und die zunehmende Feminisierung der islamischen Theologie mit ihren Auswirkungen auf das religiöse Denken in der Türkei im Zentrum unseres Interesses. Welche Rolle verschiedene zivilgesellschaftliche sowie religiöse Akteure und Institutionen (u.a. das Präsidium für Religionsangelegenheiten in der Türkei (Diyanet)) in Bezug auf den Kampf der Frauen um Geschlechtergerechtigkeit einnehmen, wird dabei gesondert zu diskutieren und zu analysieren sein.

Referenten

Hidayet Şefkatli Tuksal (Istanbul)
İstanbul örneğinde kentin kadın dindarlığına etkileri

Feyza Güner (Ankara)
Şiddetle mücadelede kurumsal bir çalışma

Ayşe Böhürler (Istanbul)
Müslüman ülkelerde toplumsal cinsiyet yelpazesi

İhsan Toker (Ankara)
İlahiyatçılığı bir meselek olarak seçen öğrencilerin ilahiyat öğrenimine ve mesleğe yönelik zihinsel tutumlarında toplumsal cinsiyet kodlarının etkileri

Nuriye Duran Özsoy (Frankfurt)
Türkiye’de kadın ilahiyatçılar ve etki alanları